Xoài Yên Châu – Mộc Châu

Xoài Yên Châu ngọt, thơm khác hẳn loại xoài ở các vùng khác. Khi chín xoài có màu vàng, tỏa mùi thơm hấp dẫn, đến mức rửa tay rồi, hương thơm của xoài vẫn vấn vít, thoang thoảng. Cái ngọt của xoài Yên Châu cũng hơi khác, ngọt đậm nhưng lại thanh mát cho nên không có cảm giác khé cổ bởi ngọt quá.”

ĐẶC BIỆT, XOÀI YÊN CHÂU LÀ MỘT TRONG KHÔNG NHIỀU LOẠI XOÀI ĐƯỢC BẢO HỘ CHỈ DẪN ĐỊA LÝ 

Ngày 30 tháng 11 năm 2012, Cục Sở hữu trí tuệ đã ban hành Quyết định số 2958/QĐ-SHTT về việc cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý số 00034 cho sản phẩm xoài tròn Yên Châu. Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Sơn La là cơ quan quản lý chỉ dẫn địa lý này.

Xoài Yên Châu là cây ăn quả có nguồn gốc gắn liền với truyền thống văn hóa và lịch sử phát triển nghề làm vườn từ rất xa xưa của nhân dân các dân tộc vùng đất Yên Châu. Việc trồng xoài đã được phát triển qua nhiều năm, là loại cây trồng gắn bó rất thân thiết với người dân bản địa. Nó không chỉ đem lại lợi ích về mặt kinh tế mà còn là niềm tự hào của vùng đất Yên Châu. Ngày nay tên tuổi của xoài Yên Châu đã được nhiều người biết đến với chất lượng và mùi thơm đặc trưng. Ngày 15 tháng 12 năm 2005, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã có quyết định số 79/2005/QĐ-BNN, đưa hai giống xoài tròn và xoài hôi của huyện Yên Châu vào danh mục nguồn gien cây trồng quý hiếm cần bảo tồn và phát triển. Giống xoài Yên Châu tỉnh Sơn La được coi là giống xoài bản địa duy nhất của miền Bắc Việt Nam đã được liệt kê trong danh mục của FAO cần được gìn giữ và phát triển.

Xoài tròn Yên Châu có hình dạng tương đối tròn, trọng lượng quả từ 126,78g đến 200,61g. Chiều dài quả từ 7,08 đến 8,82 cm. Đường kính quả từ 6,04 đến 6,77 cm. Bề dày quả từ 5,38 đến 6,06 cm. Trọng lượng hạt từ 25,14 đến 33,03 g/hạt. Tỷ lệ phần ăn được từ 79,46 đến 84,27 %. Nhựa quả mầu trắng, trong. Khi quả xanh vỏ có mầu xanh nhạt, thịt quả mầu xanh trắng; khi quả chín vỏ có mầu xanh bạc ngà, có các đốm mầu nâu, đen lấm tấm, thịt có màu vàng đỏ, có vị ngọt đậm đà và hương thơm đặc trưng. Xoài tròn Yên Châu có các chỉ tiêu chất lượng như: hàm lượng chất rắn hòa tan từ 16,55 đến 18,26 độ Brix; hàm lượng đường tổng số từ 12,35 đến 16,08%; hàm lượng axit từ 0,16 đến 0,44%; hàm lượng nước từ 79,60 đến 82,33%; hàm lượng Vitamin C từ 22,81 đến 35,53 mg/100g.

Xoài tròn Yên Châu được trồng tại khu vực địa lý bao gồm các xã Chiềng Pằn, xã Viêng Lán, xã Sập Vạt thuộc huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La có các điều kiện địa lý đặc biệt thích hợp cho sự sinh trưởng và phát triển của giống xoài này. Khu vực địa lý tập trung ở ven các sông suối, nằm trên vùng gò đồi có địa hình thấp đến trung bình, độ cao từ 250 đếm 450m, địa hình từ lượn sóng đến trung bình, mức độ chia cắt trung bình, độ dốc nhỏ hơn 20⁰. Nhiệt độ trung bình năm từ 22 – 25⁰C. Biên độ chênh lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm từ 8,5 – 10,5⁰C. Tổng số giờ nắng trung bình từ 1.900 – 1.940 giờ/năm. Các tháng có nhiệt độ thấp là tháng Một, tháng Mười Hai; thấp nhất là tháng Một có nhiệt độ trung bình 15,4⁰C. Các tháng có nhiệt độ cao là tháng Năm, tháng Sáu, tháng Bảy; cao nhất là tháng Năm có nhiệt độ trung bình 26,6⁰C. Độ ẩm không khí trung bình từ 76 – 79%. Tổng lượng mưa trung bình từ 1.200 – 1.300 mm/năm. Tổng lượng bốc hơi trung bình từ 1.000 – 1.100 mm/năm. Khu vực địa lý tập trung chủ yếu trên nhóm đất đỏ vàng, có thành phần cơ giới từ thịt pha cát đến thịt, tỷ lệ cát mịn trong đất từ 54,6% – 63,1%. Đất có độ ẩm trung bình từ 15 – 20%. Đất khá chặt, tỷ lệ đá lẫn ít, tầng đất dầy. Đất có phản ứng chua đến ít chua, riêng các loại đất phát triển trên magma bazơ và trung tính (Fk, Fu) có phản ứng từ ít chua đến trung tính. Tổng cation trao đổi và dung tích hấp thu trong đất chỉ đạt mức trung bình. Độ no bazơ từ trung bình đến thấp. Hàm lượng các nguyên tố dinh dưỡng tổng số ở mức trung bình đến thấp. Đây cũng là nơi có địa hình chia cắt mạnh tạo nên một hệ thống suối như: hệ thống suối Vạt; hệ thống suối Sập; hệ thống suối Nậm Pàn; hệ thống suối Mơ Tươi, Tô Buông và hệ thống suối Luông,… là nguồn nước tưới chính cho cây trồng và mang lại hàm lượng phù sa màu mỡ.

Ngoài các yếu tố tự nhiên nói trên, các bí quyết của người dân địa phương trong việc trồng, chăm sóc, thu hoạch và bảo quản sản phẩm tại khu vực địa lý cũng góp phần tạo nên chất lượng thơm ngon của xoài tròn Yên Châu.